Ercan Sarıkaya – Milli Mücadele’nin zaferle sonuçlanmasının akabinde Mustafa Kemal Atatürk, yeni Türk devletinin yüzünü çağdaşlaşma ve demokrasiye çevirdi. Ankara’nın, Türkiye’nin hükümet merkezi olmasının akabinde mevcut rejimin isminin de bütün açıklığıyla konulması, yeni devletin liderinin da seçilmesi gerekiyordu. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edildi. Gazi Mustafa Kemal, yeni Türk devletinin birinci cumhurbaşkanı seçildi.
Zorluklar umudu kıramadı
Cumhuriyet’imizin en ağır devri birinci yılı oldu. Sonraki yıllarda ihtilaller gerçekleşti lakin yıllarca süren savaşlardan, salgın hastalıklardan, geçim kasvetinden yorgun düşmüş bir halk… Siyasi tartışmalar, ekonomik meseleler, nüfus mübadelesi, idari yapıdan eğitime, yargı sisteminden belediyelere kadar her alanda yapılan yenilikler, Anayasa’nın kabulü, halifeliğin kaldırılması, laiklik istikametinde yapılan esaslı değişimler ve ülkenin yine inşa edilmesi… Tüm bunlar olurken bir yandan da günlük hayat yeni kitapların yayınlanması, sinemalarda gösterilen sinemalar, tiyatro oyunları, konserler ve spor müsabakalarıyla devam ediyordu. Zorluklar umudu hiç kıramadı. Bayramlar da kutlandı, balo salonlarında dans da edildi. Cumhuriyet’in birinci yılında, Meclis’te mebusların, Gazi Paşa’yı karşılayan halkın, grevlerde personellerin, valiliğe şikâyete giden bayan ve çocukların, her bölümden halkın ortak sloganı şuydu; “Yaşasın Cumhuriyet!” Cumhuriyet’in ilanından evvel, Cumhuriyet’e giden yolu hazırlayan pek çok değerli adım atıldığı üzere, Cumhuriyet’in ilanından sonra da arkası arkasına ihtilaller gerçekleştirildi. Tevhid-i Tedrisat’tan bayanlara seçme ve seçilme hakkı verilmesine, laiklikten şapka ve kıyafet ihtilaline birçok değişiklikle Cumhuriyet’in kimliği besbelli hal aldı.
Bir günde üç devrim
Türk ihtilal tarihinin en değerli üç adımı 3 Mart 1924’te atıldı. 3 Mart’ta Halifeliğin Kaldırılması ve Osmanlı Hanedanı mensuplarının yurt dışına çıkarılmalarına ait kanun TBMM’de kabul edildi.
Bölünmüş eğitim yapısına son vermek için Cumhuriyet’in ilanın akabinde kimi düzenlemeler yapıldı. Bu düzenlemelerden ön önemlisi Tevhid-i Tedrisat Kanunu oldu. Laik eğitim tarafında kıymetli adım atıldı. 3 Mart’ta Tevhid-i Tedrisat Kanunu TBMM’de kabul edildi ve bütün okullar Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlandı ve medreseler ile mahalle mektepleri kapatıldı. Üçüncü olarak ise Şeriye, Evkaf Bakanlığı kaldırıldı ve Genelkurmay Başkanlığı hükümetten ayrıldı. 8 Nisan’da ise Şeriye Mahkemeleri kaldırılıp ikili yargı sistemine son verildi.
İkinci anayasa
Cumhuriyet Dönemi’nin ikinci anayasası 20 Nisan 1924 tarihinde kabul edildi. Bu anayasada eşitlik, kişi dokunulmazlığı ve güvenliği, konut dokunulmazlığı, din, vicdan, niyet, kelam, yayım, seyahat, mukavele, çalışma, mülk edinme, toplantı, dernek kurma üzere özgürlükler teminat altına alındı.
Cumhuriyet’in birinci yılı
Cumhuriyetin birinci yılında çıkan gazete ve mecmualar toplum hayatının aynasıydı. O gazete ve mecmualar taranarak hazırlanan “Cumhuriyet’in İlk Yılı” kitabı Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlandı. Yaşanan olayların kronolojik sırayla anlatıldığı kitapta, Cumhuriyetin birinci yılında yaşanan siyasi ve toplumsal olayların kimileri şöyle:
■ 30 Ekim 1923: Birinci hükümet kuruldu
■ 31 Ekim: İki yıldır süren seferberlik kaldırıldı
■ 3 Kasım: İstanbul’un işgali ile işgalcilerin karargâh olarak kullandığı Harp Akademisi beş yıl sonra tekrar açıldı.
■ 13 Kasım: Mustafa Kemal Paşa Çankaya’da öğlen yemeğinde kalp spazmı geçirdi.
■ 18 Kasım: Türkiye’de yaşayan 900 bin kadar Anadolu ve Trakya Rum’u ile Yunanistan’da yaşayan 400 bin Müslüman’ın mecburî mübadelesi başladı.
■ 19 Kasım: Şark Demiryolu grevi; Cumhuriyetin birinci günlerinde gerçekleşen en geniş ölçekli grevdi. 1200 çalışanın katıldığı grev 26 Kasım’da sona erdi.
■ 11 Aralık: Nüfus kâğıtları değişti ve cüzdan halini aldı.
■ 1 Ocak 1924: Yıl grevlerle başladı. Liman kılavuzları ile Tramvay şirketi çalışanları grev yaptı. Grevler 20 gün içinde muahede ile sonuçlandı.
■ 6 Mart: Galatasaray ve Fenerbahçe Taksim Stadyumu’nda maç yaptı.
■ 22 Nisan: TBMM’de Anadolu Demiryolları ile ilgili kanun kabul edildi. Kanun ile Anadolu demiryollarının satın alınması süreci başladı.
■ 7 Mayıs: Ulusal futbol ekibi Paris Olimpiyatları için hareket etti.
■ 29 Ağustos: Mustafa Kemal Paşa, eşi Latife Hanım ile birlikte 51 gün süren yurt seyahatine çıktı ve 21 kenti ziyaret etti.